αναδημοσιεύεται από την σελίδα www.politeia-thrakis.gr
Τα τελευταία χρόνια, ο όρος Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις και το ακρωνύμιο ΜΚΟ έχουν γίνει μέρος του καθημερινού λεξιλογίου μας, ως αποτέλεσμα του ολοένα και πιο διευρυμένου ρόλου της στη δημόσια, κοινωνική και πολιτική ζωή. Ας εξετάσουμε, εν συντομία, τη γέννηση, την εξέλιξη, τους στόχους , τη λειτουργία και τον προσανατολισμό των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων.
Παρά τις αρκετές προσπάθειες της κοινωνιολογικής θεωρίας και της πολιτικής επιστήμης, η επιστημονική κοινότητα δεν έχει καταλήξει σε ένα κοινά αποδεκτό σαφή ορισμό των «Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων», λόγω της πολυπλοκότητας των δράσεών τους και της πολυμορφίας των δομών τους.
Ο όρος στα ελληνικά, αποτελεί μετάφραση του αντίστοιχου όρου στα αγγλικά (Νon Governmental Organization / NGO), ο οποίος χρησιμοποιήθηκε το 1945 στον Καταστατικό Χάρτη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, με σκοπό τη διαφοροποίηση στα δικαιώματα συμμετοχής ανάμεσα στα Εξειδικευμένα Διακρατικά Ινστιτούτα και Διεθνείς Ιδιωτικούς Οργανισμούς. Στο σχετικό άρθρο 71, ο όρος "Μη Κυβερνητική Οργάνωση" αφορά οργανώσεις, που έχουν αναγνωριστεί από έναν εθνικό ή διεθνή οργανισμό, ο οποίος τις συμβουλεύεται, για τα θέματα, όπου αυτές δραστηριοποιούνται.
Συνεπαγωγικά, θα μπορούσαμε να ορίσουμε τις Μ.Κ.Ο., ως ενώσεις (ομάδες ή κινήματα), οι οποίες δεν έχουν κερδοσκοπικό σκοπό και ιδρύονται, από ιδιώτες, που επιθυμούν να δραστηριοποιηθούν, σε εθνικό, διεθνές ή διακρατικό επίπεδο. Πρόκειται για νομικά πρόσωπα του ιδιωτικού δικαίου, που ξεχωρίζουν από τη συμμετοχή, σε αυτές, μελών, που συμμερίζονται ίδιους προβληματισμούς, σε μία βάση καθαρά εθελοντική, χωρίς να έχουν σκοπό τον προσπορισμό κέρδους, σε αντίθεση με τις διακρατικές ή πολυεθνικές επιχειρήσεις.
Σχετικά με το ελληνικό νομικό πλαίσιο, η κατάσταση εξακολουθεί να μην είναι συγκεκριμένη, ωστόσο, γίνονται συντονισμένες προσπάθειες για τη συνταγματική αναβάθμιση του ρόλου των Μ.Κ.Ο., μέσω μιας αναφοράς για την ¨κοινωνία των πολιτών¨ στο Σύνταγμα.
Οι Μ.Κ.Ο. δραστηριοποιούνται σε πολλούς τομείς. Τα ανθρώπινα δικαιώματα, η προστασία του περιβάλλοντος, η κατάργηση διακρίσεων, τα θέματα μειονοτήτων και μεταναστών, τα δικαιώματα των καταναλωτών, ο αφοπλισμός, η ειρήνη, η υγεία του πληθυσμού είναι μερικά από τα θέματα που βρίσκονται στο κέντρο του ενδιαφέροντος τους.
Ιστορική αναδρομή
Ο όρος μη-κυβερνητική οργάνωση δεν ήταν σε γενική χρήση πριν την ίδρυση του ΟΗΕ. Όταν 132 διεθνείς ΜΚΟ αποφάσισαν να συνεργασθούν μεταξύ τους το 1919, το έπραξαν υπό την αιγίδα της Ένωσης Διεθνών Συνεταιρισμών. Η Κοινωνία των Εθνών αναφερόταν επισήμως στους δεσμούς της με «ιδιωτικές οργανώσεις», ενώ πολλές από αυτές τις ΜΚΟ αυτοαποκαλούνταν διεθνή ινστιτούτα, διεθνείς ενώσεις ή απλά διεθνείς οργανισμοί.
Οι πρώτες Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις ιδρύθηκαν τον 18ο αιώνα και αποσκοπούσαν, στην κατάργηση του δουλεμπορίου και της δουλείας (Quakers, 1788, στην Πενσυλβάνια των ΗΠΑ, Sierra Leone Company,1787, στο Λονδίνο, Société des Amis des Noirs, 1788, στο Παρίσι). Το 1881, ιδρύθηκε το Διεθνές Συμβούλιο Γυναικών και η Διεθνής Κοινοβουλευτική Ένωση.
Ο πασίγνωστος Ερυθρός Σταυρός, στον οποίο οι Μ.Κ.Ο., με ανθρωπιστική δράση, χρωστούν τη φήμη τους, ιδρύεται, από τον Ερρίκο Ντυνάν, ο οποίος σοκαρισμένος, από τις σφαγές, στις μάχες του Σολφερίνο (1859), ήθελε να προστατεύσει την τύχη των αιχμαλώτων του πολέμου και, γενικότερα, να ενδυναμώσει την εφαρμογή του ανθρωπιστικού δικαίου, εν καιρώ πολέμου. Έκτοτε, ο Ερυθρός Σταυρός αναλαμβάνει αληθινή αποστολή, ως μια διεθνής δημόσια υπηρεσία, ειδικότερα χάρη στις συμβάσεις, που υπογράφηκαν υπό την αιγίδα του, από το 1949 έως το 1977 (Συμβάσεις της Γενεύης). Στον τομέα του ανθρωπιστικού δικαίου, άνθισαν, στη συνέχεια, πολυάριθμες οργανώσεις.
Κατά την διάρκεια του Μεσοπολέμου, οι Μ.Κ.Ο., ανέπτυξαν δραστηριότητες, στην Κοινωνία των Εθνών και τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας. Το 1922, ιδρύεται η Διεθνής Ομοσπονδία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ο αριθμός των Μ.Κ.Ο. αυξάνεται, με γεωμετρική πρόοδο. Μεγάλη έξαρση παρατηρήθηκε, μετά το 1970, ιδίως στην Λατινική Αμερική και την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Στην Ευρώπη, η ίδρυση της ΔΑΣΕ (Διάσκεψη για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη) υπήρξε καταλυτική, για την αναγνώριση της νομιμότητας της δράσης των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων. Η Χάρτα 69 της Πράγας, που συντάχθηκε, με πρωτοβουλία πολιτών και συνδέθηκε, με την ίδρυση Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης, αποτέλεσε σημαντικό βήμα, για την εμπέδωση των ατομικών ελευθεριών.
Σε αντίθεση με την Ευρώπη, στην Αφρική οι Μ.Κ.Ο. είναι, κατά κανόνα, οργανώσεις, με έδρα άλλες ηπείρους, που δραστηριοποιούνται, στην Αφρική. Στην Ασία, μόλις πρόσφατα, άρχισαν να αναπτύσσονται και μάλιστα κάτω από πολύ δυσμενείς συνθήκες. Σήμερα, εκτιμάται ότι ο αριθμός των διεθνών Μ.Κ.Ο. ανέρχεται από 5.000 έως 25.000. Ακόμα και ο μικρότερος αριθμός φανερώνει τον εντυπωσιακό αριθμό των οργανώσεων, που δραστηριοποιούνται, σε όλες τις γωνιές του πλανήτη.
Φυσιογνωμία των ΜΚΟ
Οι ΜΚΟ περιλαμβάνουν τις μη-κρατικές, εθελοντικές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών οι οποίες αναλαμβάνουν δράσεις σε τρεις τομείς σύμφωνα με τον Stromquist:
α. την παροχή υπηρεσιών σε κοινωνικές ομάδες/άτομα, ιδίως τις πιο αδύναμες με στόχο την ανακούφιση και υποβοήθησή τους
β. την ανάπτυξη προγραμμάτων που ενισχύουν την ικανότητα των τοπικών κοινοτήτων ή ομάδων να προσδιορίζουν και να προωθούν τις ανάγκες τους με τις δικές τους δυνάμεις
γ. τη διαμεσολάβηση για την βιώσιμη ανάπτυξη, σε συνεργασία με το κράτος ή και άλλους φορείς.
Η προώθηση των στόχων αυτών συνδέθηκε με την ίδρυση ποικιλίας ΜΚΟ οι οποίες ασχολούνται με διαφορετικά θέματα (πχ, υγεία, παιδεία, πολιτισμός, περιβάλλον, ισότητα ευκαιριών, ανθρώπινα δικαιώματα, απασχόληση κ.α.), σε διαφορετικά επίπεδα (τοπικό, εθνικό, ευρωπαϊκό, παγκόσμιο) και με διαφορετικούς τρόπους οργάνωσης, μεγέθους και προσανατολισμού.
Λόγω της μεγάλης ποικιλίας των χαρακτηριστικών τους είναι δύσκολη η ταξινόμησή τους σε κοινά αποδεκτές κατηγορίες.
Προσανατολισμός
Ο προσανατολισμός των ΜΚΟ περιλαμβάνει τον χαρακτήρα της ανάπτυξης τους ως προς τις κοινωνικές κατηγορίες που απευθύνονται. Ο προσανατολισμός αποτελεί ένα βασικό κριτήριο για τον προσδιορισμό των ΜΚΟ κατά την ιστορική τους διαδρομή. Ειδικότερα μπορούμε να διακρίνουμε τις παρακάτω φάσεις ανάπτυξής τους:
* Η φάση κατά την οποία οι ΜΚΟ αναλαμβάνουν ρόλο αρωγής και υποβοήθησης αδύναμων κοινωνικών ομάδων και ατόμων. Η φάση αυτή αρχίζει από τη γένεση των ΜΚΟ και περιλαμβάνει οργανώσεις φιλανθρωπικού και εθελοντικού χαρακτήρα κοινωνικής υποστήριξης που αναπτύσσονται γύρω από θρησκευτικές/εκκλησιαστικές κοινότητες, ιδρύματα, κοινωνικά κινήματα κ.α. Κατά την περίοδο αυτή αναπτύχθηκε μια κριτική σχετικά με τα όρια των δράσεων και τους περιορισμούς των εθελοντικών οργανώσεων αυτής της μορφής. Συγκεκριμένα εντοπίστηκε η αδυναμία τους να παρέμβουν στα αίτια που δημιουργούν τα φαινόμενα της φτώχειας και του αποκλεισμού καθώς και η αξιοποίησή τους πολλές φορές για τον εξωραϊσμό της κοινωνικής πραγματικότητας αντί της μεταβολής της.
* Η δεύτερη φάση είναι αποτέλεσμα της κριτικής αναθεώρησης της πρώτης φάσης. Κατά την περίοδο αυτή οι ΜΚΟ διευρύνουν το ρόλο τους και εστιάζουν στην ανάπτυξη των ικανοτήτων των τοπικών κοινωνιών να αναλάβουν οι ίδιες την τύχη στα χέρια τους. Μια σειρά προγραμμάτων τοπικής ανάπτυξης και δράσης συνδέθηκαν με την περίοδο αυτή. Ωστόσο κατά την εξέλιξή της και η φάση αυτή έγινε αντικείμενο κριτικής θεώρησης ως προς τη δυνατότητα των τοπικών δράσεων να αλλάξουν τις τοπικές συνθήκες όταν αυτές παραμένουν εγκλωβισμένες στην τοπικότητα χωρίς τη δυνατότητα ευρύτερων κοινωνικών παρεμβάσεων στο κράτος και στους θεσμούς.
* Η Τρίτη φάση ή Τρίτη γενιά των ΜΚΟ αποτελεί τη σχετικά πρόσφατη εξέλιξη των ΜΚΟ. Σε αυτή το επίκεντρο βρίσκεται σε βιώσιμες μορφές παρέμβασης που συνδυάζουν την εθελοντική τοπική δράση με την έμφαση στη δικτύωση των ΜΚΟ, τις συμπράξεις, την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών για την πολλαπλασιαστική επίδρασή τους. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα των ΜΚΟ είναι ο διαμεσολαβητικός/παρεμβατικός τους ρόλος, η ενδυνάμωση των κοινοτήτων για τη συμμετοχή τους στις πολιτικές διαδικασίες οι συνασπισμοί μεταξύ οργανώσεων, οι οργανώσεις-δικτύωσης και οι ερευνητικές στρατηγικές :
Τα παραπάνω συνιστούν ένα νέο «παράδειγμα» στην εξέλιξή των ΜΚΟ ως καταλύτες του συστήματος και μοχλοί για την αλλαγή. Με άλλα λόγια η αλλαγή «παραδείγματος» των ΜΚΟ σημαίνει τη μετάβασή τους από την ανάπτυξη ως παροχή, στην ανάπτυξη ως καταλύτη καινοτομιών και δημιουργίας κοινωνικού κεφαλαίου. Η μετάβαση αυτή συνοδεύεται από τη διεύρυνση των απαιτούμενων ικανοτήτων εκ μέρους των ΜΚΟ ώστε να ανταποκριθούν στα νέα καθήκοντα.
Οι ΜΚΟ χαρακτηρίζονται όλο και περισσότερο από μορφές δικτυακής οργάνωσης στις οποίες τα κύρια γνωρίσματα είναι οι σχετικά χαλαρές οριζόντιες μορφές οργάνωσης-λειτουργίας, η μετα-γραφειοκρατική δομή τους, οι συμμετοχικές διαδικασίες σε ευρύτερο κύκλο συνομιλητών που ξεπερνούν τα όρια των παραδοσιακών οργανώσεων-μελών. Με τη μορφή τους αυτή βρίσκονται εγγύτερα στις προσεγγίσεις των «νέων κοινωνικών κινημάτων». Αποτελούν δηλαδή, μια αμφισβήτηση των «ορίων της θεσμοποιημένης πολιτικής», την κατάργηση των παραδοσιακών φραγμών μεταξύ δημόσιου-ιδιωτικού, θεσμικής-μη θεσμικής δράσης, πολιτικής-κοινωνίας με τρόπους που δεν αναπαράγουν τις υπαρκτές μορφές ελέγχου, ρυθμίσεων και κρατικής παρέμβασης.
